Xikitin/Cigarra
Un poema tseltal en glifos mayas

Martín Gómez Ramírez


"Cigarra", primer poema moderno en glifos mayas.

XIKITIN (tseltal)     

Xikitin jachwane
yach’il kuxinel yax k’inal
us chan mukul yoxlajunebal  u
umul skanan ch’ul jme’tik
nol ts’akalat namey k’inal

Junax sk’ayoj sk’ayoj
kotolat sk’abk’ab ni’ te’
syakala’ pejt muk’ul sots’ te’
sk’ayojil xjachibal sk’aalel
smuk’ sk’in jtatik jxun
jtatik jkux jul ol.

CIGARRA

Chiquitana anunciador
de nueva vida, la primavera,
insecto intacto de trece lunas,
capullo oculto en la santa madre,
botón prodigioso y milenario.

Cantan, cantan en coro,
posados entre los brazos
caudal del árbol liquidámbar,
concierto en la víspera,
ya es festival de San Juan,
San Marcos en abril.

XI-KI-TI-N[I]
(Transcripción de los glifos)

Xi-ki-ti-n[i] ja-ch[a]-wa-ne
ya-ch’i-l[i] ku-xi-ne-l[e] yax-k’i-na-l[a]
u-s[u] cha-n[a] mu-ku-l[u] yox-la-ju-ne-bal  u
u-mu-l[u] ska-na-n[a] ch’u-l[u] jme’-ti-k[i]
no-l[o] ts’a-ka-la-t[a] na-me-y[e] k’i-na-l[a]

Ju-na-x[a] sk’a-yo-j[o] sk’a-yo-j[o]
ko-to-la-t[a] sk’a-ba-k’a-ba-ni’ te’
sya-ka-la’ pe-j[e]-t[e] mu-k’u-l[u] sots’ te’
sk’a-yo-ji-l[i] xja-chi-ba-l[a] sk’aa-le-l[e]
smu-k’[u] sk’i-n[i] jta-ti-k[i] jxu-n[u]
jta-ti-k[i] jku-x[u]  jul-ol[o]

Jmaltin Kontsal K’aal, abril de 2015

Martín Gómez Ramírez (1961) es originario del pueblo J’itontik, Abasolo, municipio de Ocosingo, Chiapas. Su lengua originaria es el tseltal. Por treinta años ha escrito narraciones, historias, ensayos y poemas en castellano y tseltal. Un libro reciente es Syomel si’bak j-abat jkawiltoetik/Ceremonias del cabildo cohetero. Tras preguntarse cómo podría utilizar la escritura de los antepasados mayas, se ha propuesto incursionar en la escritura glífica. Presentó una primera versión del presente poema en el Congreso Internacional de Epigrafistas Mayas, celebrado en Ocosingo en junio de 2014. Ésta es una versión corregida por el autor.