El y ella; cada uno por su lado. Foto: Ximena Bedregal

NOSIUAJ/mi mujer y otros poemas

Juan Hernández Ramírez

KUATITLAN UILAKAPITSXOCHITL

Kampa tlauili moachkauiya tsintlayouali,
kampa uajkapaj tepetl kitopeuaj
iuan totomej cholouaj, mo tlatiaj
ipan yeuali yayauik eltlapali.

Na nojia nimotlaloua nimotlatiti
ipan tsintlayouatok xochimili ikuetlaxo
itsintlaj eljuikak xikali
tlen kinmoyaua sitlalimej.

Tlauijtok yeuali
tetinij kinnekaualismak
iuan kinmakatok tostli
ojtlatl xiuimej
tlen ika ininkuik kichiuaj
se tlen mejmejtili uiyontli.

Tinech iuintia ika moajuiyaka
kuatitlaj uilakapitsxochitl
iuan totomej cholouaj motlatitij
ipampa tlen kimajajtok mitl
momets uapauak tlauitoli.

JAZMÍN SILVESTRE

Las sombras se acercan a la luz,
la empujan hacia los altos montes
y los pájaros huyen, se esconden
en las alas negras de la noche.

Yo también corro a esconderme
en tu piel de jardín nocturno,
bajo la jícara celeste
que derrama estrellas.

La luminosa noche
ha silenciado las piedras
y le ha dado voz
a las hojas de bambú
que hacen con su canto
una hamaca de suspiros.

Me embriagas con tus olores
de jazmín silvestre
y los pájaros huyen a esconderse
de las flechas disparadas
por el arco tenso de tus muslos.

NOSIUAJ

Nikileuia niissas
iniuaya papamej inkuik
iuan majmajketl tonatij ni kitas
iyolik mouatantis
kampa tsayantli itempaj
no xajkal.
Ni issa, nikon tlachilia nosiuaj,
nikita tlachixtok
kitlachilijtok tlauilmijtotili
tlen tonatij iuan kuatinij techmakaj.
—Tlaneskia, nechijlia.
—Tlaneskia, nijnankilia.
Meua iuan nechkuaxilpano.
Na nijnaualita ikuejtsajlaj.
—Ximolini, nechtlia.
Na ika noixtiol nijtepotstoka
iuan nimokuanojnotsa
ipan ixouiyo xoxouik ueyatl
tlen sintli xinachtli.
Se tlatoktsij nijkaki
rakaj, rakaj, rakaj.
Nixtamali tistok ipan metlatl
momaneloua iuaya iajuiyaka
tlen kafej tsopelik tlali.
Tlaj axya, na, ayoj ueli niyoltok.
Sesekui nomaj
tlaj ax itlatotonilis tlali
iuan tlen iyamanka totonik tlakilotl
tlen imets.

MI MUJER

Me gusta despertarme
con el canto de los papanes
y ver al sol tímido
arrastrarse lentamente
por el borde de las rendijas
de mi jacal.
Despierto y miro a mi mujer,
veo que tiene los ojos abiertos
contemplando la danza de luces
que el sol y los árboles nos regalan.
—Ya amaneció– me dice.
—Ya amaneció– contesto yo.
Se levanta y pasa sobre mí.
Yo me asomo bajo su falda.
—Estate quieto– me dice.
Yo la sigo con los ojos
y me quedo pensando
en las hojas verde-mar
de la semilla de maíz.
Al poco rato escucho,
rakah, rakah, rakah.
El nixtamal molido en el metate
se revuelve con el olor
a tierra dulce del café.
Yo, ya no puedo vivir sin ella.
Mis manos tienen frío
sin el calor de la tierra
y sin la tibia fruta
de sus piernas.

TLEN MOYEUALI OCELOTL

Ni ichtakatsij ocelotl
tlen monejnenka mestli.

Ta tikalaki iuan tikisa
ipan totonik yeualmej
tlen tlaauetstli, timotetonijtok
ipan pochotl tlapiali.

Moopochmetstli tijtlalana
iuan ipetlayoixko tijtetonia
tlen ipan ejekatl axmolinia.

Motlakoyojkko nikalaki iuan nikisa
yamanik atl, uajkatlaj
iuan mo ijio kauajnemi, kauajnemi.

Tech maitskia tlanestli
ika totomej inuetskilis.

Ti motlalouaj iuan timotlaatiaj
ipan tlikali.

Tlixiktli ika lementok iajkoluaj
kitotonia tokuetlaxo.

EL JAGUAR DE TUS NOCHES

Soy el sigiloso jaguar
de tus lunas vagabundas.

Tú entras y sales
de las noches calientes
de lluvia, recargada
en la bestia de una ceiba.

Levantas la pierna izquierda
y la recargas en la cáscara
de un viento casi callado.

Yo entro y salgo de tu gruta
de aguas suaves, profundas,
y tu aliento cabalga, cabalga.

La madrugada nos toma de la mano
con la carcajada de los pájaros.

Corremos y nos refugiamos
en la casa del fuego.

El brasero con sus brazos en llamas
nos entibia la piel.

Juan Hernández Ramírez (1951) nació en Coatlán, Veracruz. Ha publicado Auatl Iuan Sitlalimej/Encinos y estrellas, Eternidad de las hojas, Tlatlatok tetl/Piedra incendiada, Totomej intlajtol/La lengua de los pájaros, Siete Flor/Chikome Xóchitl y Tlalxiktli/Ombligo de la tierra (Instituto Veracruzano de Cultura, 2015). Ojarasca publicó poemas suyos en abril y octubre de este año, y ahora muestra su producción más reciente.