Oda a la naranja

Eugenio Valle Molina

¡Ay, naranja!,
cuando abro las ventanas de mi casa
y busco una esperanza
para empezar el día
es tu fragancia la que aspiro
y para ti canto esa oda
deseando poner en cada verso
la misma claridad de tu presencia.

¿Cómo pedir el almuerzo
sin antes saborear tu dulce jugo
en compañía de mi familia?

Me gusta deslizar mis dedos
por tu redonda geografía,
me recuerda los pechos tiernos
o maduros de tantas mujeres
que estuvieron conmigo
al pie de los naranjos.

¡Ay, naranja!,
cuando vuelvo a mi pueblo
en coche o caminando
tu suave aroma me saluda
en cada vuelta del camino.

Eres el sol silvestre que se mece
por el viento de la tarde
sobre las ramas altas.

Yo quiero que sigas brillando
entre los campos
para que todos probemos sin medida
la dulcedumbre de tus gajos.

TATSOTSON TEIN XOKOT

Xokot
keman nitatatapoua nokaltenoj
uan niktrmoua se taneltokalis
tein ika nikpeualtis in tonal
moajuiyalis nikijyotilana
uan nimits maktilia yin tatsotson
kampa sejse xochitajtol niktalisneki
nochi mochipaujkayo nektalisneki
nochi mochipaujkayo neketsalis

Keniuj nitajtanis in almasal
komo ayamo nikyekoua motsopekat
iniuan nokalyetouanij

Nikuelita motech nikxolauas nomajpiluan
itech momalakach neketsalis
nech elnamiktia in yolix selik
uan chikaujket tein miakej siuamej
tein nouan panokej
itsintan in xokokoujmej
tein nouan panokej
itsintan in xokokoujmej

Xokot
kerman sepa nimokepa noxolal
ika tepos uan iksa niojtoka
moajuiyalis nech tajpaloua
nochi kampa nitayeualojtiuj

Tikoujtomaltsin tein mouiuitaysoua
ika ejekat tein tiotak
kampa uejkapaj momaxiujyo
Nej nikneki nochipa ximimilikato
kampa in koujtaj
uan ijkon nochimej tiueliskej
tikyekoskej motsopekyo

MOTIVACIONES

Es para cantar
que muerdo a solas
el fruto agrio de la niebla

Es para cantar
que leo versos con mis amigos
a la orilla de la lluvia

Es para cantar
que voy con mi madre
a comprar frutas y legumbres
en la plaza del domingo

Es para cantar muchacha
que acaricio tus senos
bajo las noches de verano

Es para cantar
que me limpio los ojos
frente a las mujeres
que escuchan llover
en mi poema más reciente

TAYOLMAJXITILIS

Ika se mpkuikatia
ika noselti nikejtsoma
in xokoktakilot tein mixti

Ika se mokuikatia
ika nikamaixpoua xochitajtolmej iniuan notasojkaikaikniuan
kampa tami in kiauit

Ika se mokuikatia
ika niouj iuan noman
tikouatij in takilomej
kampa chikuyitonalika tanamakaj

Ika se mokuikatia siuapil
ika nilmatoka moyolixpan
youaltampa tein taxiujtatalis

Ika se mokuikatia
ika nej nimoixpopoua
niinixtenoj in siuamej
tein kikakij keniuj kiaui
itech noyankuik xochitajkuilol

CANCIÓN

Vuelvo a caminar por las calles angostas
y empedradas de Cuetzalan
esta mañana en que la niebla
sube a los tejados
y a los árboles como el pájaro
de plumaje apenas ceniciento.

Vuelvo a recordar mi infancia
al pie de los naranjos
y a beber del cántaro
el agua que no huele a humo.

Yo sólo quiero que el rocío
se vaya con el viento
y que a la tierra no caiga
el fruto rojo del otoño.

TATSOTSON

Sepa ninejnemi itech in ojpitsak
ika nochi tet chijchiujtok in xolal Cuetzalan
yin kualkan kerman mixti
pankisa itech kali ipantsak
uan itech kouit kemej in totot
kerman ijuiyoj kuaujnextikok

Sepa nikelnamiki nopiltalnamikilis
itsintan in xokokoujmej
uan nitayiaya tein tsotsokol
in at tein amo poktiajuiyak

Nej sayoj nikneki maj in ajuach
youi iuan ejekat
uan itech talpan maj amo uetsi
in xiuit chichiltik kerman chikauaya.

Eugenio Valle Molina (Cuetzalan, Puebla, 1973), poeta y escritor en lengua náhuatl. Es autor de Los ángeles harapientos, Los amores convocados, Cuaderno de Cuetzalan, El ala del tordo y Cantares de Cuetzalan/Nekuikatilmej tein Cuetzalan (Libermex, México 2014, incluye un devedé); a este último título pertenecen los presentes poemas. También aparece en un par de antologías coordinadas por el poeta Raúl Renán.


Papel picado sobre la cancha de Calpulalpan de Méndez. Fotos: Jorge Santiago