El coyotito
Gerardo Buitimea
El coyotito

Hace muchos años vivió por ahí un coyotito que cuando daba vueltas se mareaba. Papá coyote le reclamaba a mamá coyote por qué había tenido un hijito que se mareaba.

-¿No te das cuenta que este muchacho no podrá cazar y que se morirá de hambre? --le reclamaba a la madre.

-¿Por qué? --le respondía la madre-- ¿qué acaso es el primer coyote que se marea?

-¿No sabes --insistía papá a mamá coyote-- que el coyote caza mareando a su presa, que el coyote da vueltas y vueltas bajo el árbol para marear a la lechuza o al pájaro para que caigan del árbol?

-Y qué vamos a hacer... si el coyotito se marea --decía con paciencia a la madre.

Un día apareció un viejo coyote y les dijo:

-No se preocupen, yo curaré al coyotito de su mareo.

Luego fue a cazar una lechuza y le quitó sus garras. Fue por el coyotito, que asustado estaba bajo un árbol temiendo marearse. El viejo coyote lo aprisionó. El coyotito se asustó tanto que quiso quitarse la garra, pero como estaba en su cola no se la alcanzaba y así estuvo dando vueltas y vueltas por días y por noches hasta que logró quitarse la garra de la lechuza. Luego el viejo coyote dijo:

-Este muchacho ya está curado.

Jojcamra paan

Muich aaitc mtp mkiki ita paan mupi ñits jca occh paan pac jcai chach sasac matrt tava sicur hoomt. Pimach ita viapor ñionach mt po jasmasm hovipia tomu pijukimc pac jca chach.

Pcach, jasac pcaich jacai chach ñotaira paan mtp nontar. Nips mach sasac pcaich jcai chach ñotaita paan mtp nontar. Nips mach sasac pcaich; jca paan occh pac chach paan pimach mach mtp sicur woomt sicur voomt bcho shai ama shachit motac uuvic. Hochuchir amchit jap hiki cap shai tasochu ita paan honotac pcaich chach mupi javasa chivia cri paan pcach añi tocurañmt ita rpaan jasa onotachi.

Java vipiam chuuct java cam pai juchich javapim rpaan saai bchota spti monotach ita cri paan sivu jca juchich paitmuch hovi sicur jimsicurjim chmtaschu mi camihopi jca juchich jckio tasap mui chujucm paap ap muich tasmupui java liuva jca juchi chutpava caich jca cri paan ita viaporc mato ntm curamt.

Gerardo Buitimea: recoge las tradiciones del pueblo guarijío y las vierte en sus relatos.